म कसरी धेरै
विद्यार्थीलाई सहज तरिकाले सिकाउन सक्छु?
परिचय:
नेपालको शिक्षा प्रणालीले
बिध्यालयतहमा सामुदायिक र निजि गरि
बिध्यालय लाई बर्गिकरण गरियको छ/ त्यसतै नेपालको
पुर्व मेची देखि पश्चीम महाकाली सम्म र उतरी हिमाल देखि तराई को सम्म फाँटसम्म गा. बि. स. र वडा.पिच्छे सामुदायिक बिध्यालय रहेको छ/
धेरैजसो सामुदायिक
बिध्यालय भौतिक पूर्वाधार, अनुभवी र दक्ष शिक्षक
तथा सरकारी अनुदान र सहयोगका बाबजुद पनि
उच्च प्रतिफल दिन नसकेको प्रमाण हरेक पटक देखिने गरेको छ/
मुलत: देशमा छरियर रहेका
सामुदायिक बिध्यालयहरु विद्यार्थीको अभावमा लंगडो भयर रहेको ज्वलन्त उदाहरण हामी
सामुमा छ/ शहरी क्षेत्रका यकाध
बिध्यालय बाहेक धेरैजसो बिध्यालयहरु कम बिध्यार्थीका कारण समाहित हुने चरण मा पुगेका छन्/
हाल म अध्यापनरत
........................ मा. वी. पनि सामुदायिक बिध्यालय मध्येमा एक नमुना बिध्यालय हो/ यस विद्यालयको प्राथमिक
तहदेखि मा. बि. तहसम्म नै धेरै बिद्यार्थी रहेका छन्/ प्राथमिक तहमा
प्रति कक्षा ७० भन्दा बढी तथा नि. मा. बि. र मा. बि. का सबै कक्षाहरुंमा
८५ भन्दा बढी बिद्यार्थी हरु एकै कक्षा राखेर
पढाउनु पर्ने बाध्यता रहेको छ/
यस विद्यालयको नजिकमा प्रशस्त प्रा.बि . र मा. बि. तहका बिध्यालयहरु रहेका साथै नजिकको दुरी
मा प्रशस्त निजि बिद्यालय हरु रहेता पनि यस बिद्यालय मा बिद्यार्थी को अत्यधिक चाप
रहेको छ | गाडी चढेर तथा
वरिपरी को क्षेत्रबाट २ घण्टा
सम्मको लामो बाटो हिडेर अध्ययन गर्ने आउने गरेका छन्/
प्रयाश: निम्न तथा मध्यम
बर्गका आयश्रोत भएका साथै कम आय आर्जन भयका बिध्यर्थिहरु यहाँ अध्यनरत छन् भने, छात्र को तुलना मा
छात्रा को संख्या अत्यधिक रहेको छ/
समस्याको कथन:
म .............. मा. बि. को नि. मा. बि .
तथा मा. बि. तहमा बिज्ञान बिषय अध्यापन गराउछु/ ति कक्षाहरुमा बिध्यार्थिको संख्या सामान्य तह
भन्दा बढी छन्/
कक्षा
|
बिद्यार्थी संख्या
|
१० क
|
७८
|
१० ख
|
७९
|
१० क
|
८६
|
८ क
|
८५
|
बिद्यार्थीहरुको बसाई
व्यवस्थापन गर्नका लागि पर्याप्त मात्रामा भौतिक सामाग्रीहरु नहुनु, पर्याप्त मात्रामा शिक्षक
दरबन्दी नहुनुका कारण धेरै बिध्यार्थिलाई एकै कोठामा राखियको छ/ लाम्चो आकारको कोठामा
राखेर अगाडी बसीपढाउनु पर्ने हुदा सबै बिद्यार्थी लाई देख्न नसकिने अवस्था छ भने,सबै बिध्यार्थिलाई
क्रियाकलापमा सहभागी गराऊन नसक्दा प्रभावकारी शिक्षण पटक्कै भएको छैन/
एउटा बेन्चमा धेरै
बिद्यार्थी कोचियार बस्नुपर्ने भएकोले उनीहरुको बसाई, पढाई, लेखी तथा क्रियाकलापमा सहजीकरण हुन सकेको छैन र अपेक्षित
नतिजा पनि आउन सकेको छैन/
बिभिन्न तह, क्षमता, समुदाय र भिन्न
पृष्ठभुमिबाट आएका बिध्यार्थिलाई समुचित शिक्षण गर्न नसक्दा जान्ने र नजान्ने
बिद्यार्थी बिचको अन्तर फराकिलो छ/
कक्षा
|
विस्तार
|
८ क
|
४२
|
९ ग
|
४६
|
१० ख
|
२५
|
१० क
|
५२
|
साथै बिध्यार्थी को कक्षागत उत्तीर्ण प्रतिशत
पनि न्यून रहेको छ/
कक्षा
|
उत्तीर्ण प्रतिशत
|
८ क
|
२७%
|
९ ग
|
२२%
|
१० ख
|
२८%
|
१० क
|
२६ %
|
अत: बिबिध समस्याका अतिरिक्त एउटा कक्षामा धेरै बिद्यार्थी
राखेर शिक्षण सिकाई क्रियाकलाप गरिनु पनि एक टड्कारो समस्या हो/
समस्याका सम्भावित कारणहरु:
यो बिध्यालय काठमाडौं
महानगरपालिका वडा नं .................मा रहेको छ/यस बिध्यलयमा यस वडा का सबै भागका अतिरिक्त छिमेकी नगरपालिका तथा
अन्य जिल्ला बाट यहि स्थाई वा अस्थाई बसोबास गर्ने हरु समेत अध्ययन का लागि आउने
गरेका छन् | नजिक को निजि
बिद्यालय हरु बाट समेत धेरै को संख्या मा
बिद्यार्थी हरु समेत नि. मा. बि. र मा. बि. तहमा अध्ययन गर्न
आउने हुदा उक्त तहमा बिद्यार्थी संख्या धेरै भइ शिक्षण सिकाई क्रियाकलाप सहज हुन
नसकेको र उपलब्धि पनि राम्रो हुन नसकेको अवस्था छ/ तैपनि यस
बिद्यालय को माध्यमिक शिक्षा परिक्षा को नतिजा अत्यन्त राम्रो रहेको छ | शिक्षण प्रक्रिया सहज हुन
नसक्नुका अन्य कारणहरु निम्न हुन सक्छन/
१. कक्षा बिभाजनका लागि
पर्याप्त भौतिक अवस्था र जनशक्ति उपलब्ध नहुनु/
२. शिक्षणका लागि बिध्यार्थी
हरु बिचमा समूह निर्माण नगरिनु/
३. शैक्षणीक सामग्रीको
प्रयोग नहुनु, नगरिनु/
४. बिद्यार्थी केन्द्रित
बिधि प्रयोग नहुनु वा उक्त बिधि प्रयोगमा कठिनाई हुनु/
५. सबैको क्षमता र स्तर
अनुसारको शैक्षणीक क्रियाकलाप गर्न नसकिनु/
६. सबै बिध्यार्थिलाई कक्षा
उन्नति गरिनु/
हस्तक्षेपकारी प्रयास:
यी धेरै कारणहरु मध्ये
मेरो प्रयासमा समाधान गर्न सकिने कारण भनेको कक्षा कोठामा बिध्यार्थीहरुको समूह
निर्माण गर्नु र शिक्षण क्रियाकलाप लाई सहजीकरण गरिनु हो/ जसका लागि मैले कक्षा १० लाई आधार मानेर निम्न
कार्य हरु गरें/
१. बिद्यार्थी हरु बिचमा
समूह निर्माण गरि सिकाई गर्नु र गराऊनु/
२. Satellite learning group को निर्माण गरि शिक्षण लाई सहजीकरण गर्नु/
३. बिध्यार्थिलाई पाठ अनुसार समस्या समाधान गर्न दिनु/
उल्लेखित
कार्यकलाप हरुलाई निम्नलिखित योजना अनुसार सम्पन्न गरियो/
कार्ययोजना:
सि.नं
|
अबधि
|
क्रियाकलाप
|
जिम्मेवारी
|
१.
|
२०७४ पौष दोश्रो/ तेश्रो हप्ता
|
बिध्यार्थी को समूह निर्माण, साथि सिकाई का लागि उत्प्रेरणा
|
शिक्षक / बिध्यार्थी
|
२.
|
२०७४ पौष चौथो हप्ता
|
समस्या समाधान गर्न दिने, satellite समूह निर्माण गरि सिकाई
|
शिक्षक / बिध्यार्थी
|
३.
|
२०७४ माघ पहिलो हप्ता
|
बिद्यार्थी सामग्री निर्माणमा उत्प्रेरणा , सामग्रीको प्रयोग
|
शिक्षक / बिध्यार्थी
|
योजना अनुसारका
कार्यहरु:
१. २०७४ पौषको दोस्रो
हप्तामा कक्षा १० मा क्र. स. १ देखि १६ सम्मका बिध्यार्थीहरुको नेतृत्वमा
बिध्यार्थीहरुको समूह निर्माण गरियो/ कक्षामा पढाईका पाठहरु र क्रियाकलापहरु
ती नेतृत्वकर्ता साथीहरुबाट सिक्न र नबुझेका कुराहरु सोध्न तथा सिक्न उत्प्रेरित
गरियो/
२. २०७४ पौषको चौथो हप्ता
देखि कक्षा १० का बिद्यार्थीहरुलाई समस्या
समाधानका लागि प्रश्नापत्रका सेटहरू समाधान गर्न दिईयो/ कार्य योजना १ का समूह नेता लाई छुट्टै समूह मा राखी समस्याको समाधान गरियो र
उक्त समाधान आ आफ्नो समुह का साथीहरुलाई सिकाउन जिम्मा दिईयो/
३. २०७४ माघको पहिलो
हप्तामा कक्षा १० का सम्पूर्ण बिद्यार्थी
हरुलाई परियोजना कार्य दिईयो/ र ३ दिन भित्र पुरा गरि बुझाउन भनियो/ उक्त परियोजना कार्य अनुसार यस्ता कार्य हरु दिईयो/
क. आफ्नो वरिपरी पाईने ५ वटा फुल फुल्ने बनस्पति को नाम र
बर्गिकरण गरि मुख्य ३/३ वटा गुणहरु लेख/ चार्ट पेपर मा मुटु तथा ग्रन्थी प्रणाली को नामांकित चित्र
बनाइ कक्षा मा प्रस्तुत गर्ने |
ख. कार्वन डाई अक्साइड र एमोनिया ग्यास बनाउने बिधि को चित्र
बनाई रासायनिक प्रतिकृया तथा भौतिक र रासायनिक गुणहरु लेख (चार्ट पेपर मा ) आदि/
नतिजा विश्लेषण:
कक्षा १० मा विभिन्न चरणहरुमा गरियको यी कार्यहरु सकारात्मक
रहेको र शिक्षण सिकाई
प्रभावकारी भएको देखियो/
१. समुह बनाउदा र आफ्नो सथिसंग सिक्न पाउदा बिध्यार्थीहरुले
बढी सिकेको र पढाई मा बढिमन लगायको पाइयो/
२. कक्षा क्रियाकलाप स-साना समूह मा गरिने हुदा सबै जना सहभागी
हुने र सबै को सक्रियता मा सहजतापूर्वक सिकाई सम्पन्न भयो/
३. कम समयमा कार्य सम्पन्न हुने भयो/
४. आफैले कार्य गर्ने संकलन गर्ने तथा ब्याख्या गर्ने हुदा
बढीजानकारी प्राप्त भएको पाइयो/
५. साथै उक्त क्रियाकलापका कारण कक्षा १० को SEE तयारी परीक्षामा उल्लेख्य सुधार भएको देखियो/
क्र.सं.
|
सूचक
|
उपलब्धि
|
|
अहिले
|
१.
|
उत्तीर्ण प्रतिशत
|
२८%
|
६१%
|
२.
|
औसत प्राप्तांक
|
३०
|
४०
|
प्रतिबिम्बन:
कार्ययोजना र क्रियाकलाप अनुसार बिध्यार्थीहरुको उपलब्धिमा
सुधार आयको देखियाकोले यो बिधि समस्या समाधान को लागि सकारात्मक भयको देखिन्छ/ साथै समयानुकुल नया तरिका र विधिको लामोसमय सम्म उपयोग
गर्दा उल्लेख्य सुधार आउनेछ/
अझैपनि जान्ने र नजान्ने बिचको अन्तर धेरै रहेकोले यो बिधि
लै अझै कमजोर बिध्यार्थिको स्तर
सुधारमा लगाउनु आवस्यक देखिन्छ/
निष्कर्ष:
मेरो अध्ययन, कार्ययोजना तथा प्राप्तिका आधारमा
निम्नलिखित निष्कर्ष निस्किन्छ/
१. नि मा बि र मा बि का सबै कक्षा मा यस्तै समस्या रहेकोले सबै
कक्षामा उक्त बिधि अपनाउनुपर्ने देखिन्छ/
२. बिध्यार्थिमा सकारात्मक प्रभाव परेको देखियो/
३. यो सिमित अबधिको कार्यक्रम भएकोले धेरै सुधार नभएकोले लामो
समय सम्म लागू गर्नुपर्ने देखियो/
४. यी र यस्तै अन्य विधिको पहिचान गरि लागू गर्नुपर्ने देखियो/
प्रबोधिकरण:
यो बिधि उपलब्धिपूर्ण देखिएकोले सम्पूर्ण कक्षाहरुमा यसको
प्रयोग गर्दैजादा उल्लेख्य सुधार आउनेछ /
.....................................
मा . वि. तह
सिटरोल नं : १२३४५६७८
